‘Hoogwaardig handhaven’ is een besturingsmodel dat is ontwikkeld om burgers te stimuleren om spontaan de regels na te leven die verbonden zijn aan het ontvangen van een (bijstands-)uitkering. Dit gedachtengoed wordt in de praktijk met succes toegepast, maar bevat nog veel onbenutte potentie. Er is dus werk aan de winkel!

‘Hoogwaardig handhaven’ (ook wel: Programmatisch handhaven) is ontwikkeld om burgers te stimuleren om spontaan de regels na te leven die verbonden zijn aan het ontvangen van een (bijstands-)uitkering. De daartoe strekkende prikkels worden ‘ingebakken’ in het uitkeringsverstrekkingsproces. Het gaat om een combinatie van goede informatieverstrekking, een soepel lopend administratief proces, gerichte controles (bijvoorbeeld risicogestuurd) en een sluitende sanctionering in geval van overtreding. Eerdere onderzoeken, onder meer van Regioplan, leerden dat dit concept zijn plaats heeft gevonden in de bedrijfsprocessen van sociale diensten. In 2017 is opnieuw de stand van zaken opgenomen. Dat is gebeurd door een panel van gemeenten te bevragen over dit onderwerp, met behulp van webenquêtes en verdiepende interviews.

Handhaving belegd bij de uitvoering

Uit het onderzoek blijkt dat de bekendheid van het concept hoogwaardig handhaven minder is geworden dan in 2010. Met name de bekendheid met en het gebruik van specifieke, aan hoogwaardig handhaven verbonden instrumenten blijken te zijn afgenomen. Dat betekent echter niet dat gemeenten minder aandacht besteden aan handhaving. Zowel de capaciteit als het werkaanbod blijken te zijn gestegen. De aandacht voor preventie blijkt onverminderd groot te zijn. Op terrein van handhaving wordt intensief samengewerkt met vele partijen. Binnen het sociale domein staat deze samenwerking in de meeste gemeenten nog in de kinderschoenen. Daarnaast leert het onderzoek dat de aandacht van bestuur en management voor handhaving in de afgelopen jaren is afgenomen. Het beeld dringt zich op dat de handhaving op dit moment met name wordt gedragen door de uitvoering.

Aanbevelingen voor gemeenten

Op basis van het onderzoek zijn aanbevelingen geformuleerd: actualiseer dit gedachtengoed; maak de effecten ervan beter zichtbaar; zorg voor bestuurlijke agendering; vergroot de kennis over de omgang met de privacywetgeving en pak deze verbeteringen gezamenlijk en planmatig aan.

Voor de Rekenkamercommissie Amersfoort onderzocht Regioplan de opzet en effectiviteit van de gemeentelijke aanpak van bijstandsfraude. Het rapport is hier te vinden.

Het onderzoek biedt inzicht in de ontwikkelingen van het aantal opgelegde maatregelen beschermingsbewind in de periode 2010-2013 en de kosten die gemeenten maken voor vergoedingen. Ook gaat het rapport in op de kenmerken van de mensen met een beschermingsbewindvoerder in Nederland. Het onderzoek is uitgevoerd door Stimulansz. Regioplan heeft de verzameling van de landelijke gegevens en de dossierstudie bij de kantongerechten voor haar rekening genomen. U kunt het rapport hier vinden.

UWV en gemeenten staan voor de opgave om met steeds minder middelen klanten aan het werk te helpen. De Inspectie SZW heeft geconstateerd dat de caseload bij gemeenten en UWV erg hoog kan zijn, hetgeen tot gevolg kan hebben zij niet voldoende aan hun re-integratietaken toekomen. Dit onderzoek richt zich op de manier waarop UWV en gemeenten invulling geven aan het caseloadbeheer, speccifiek waar het gaat om re-integratie van de AG- en WWB-populatie.
Cora van Horssen en Francien Rosing zijn vanuit Regioplan bij de Inspectie gedetacheerd geweest om bij de uitvoering van dit onderzoek te ondersteunen.
U kunt het bijbehorende rapport van de Inspectie SZW hier vinden.

Regioplan ondersteunde het ministerie van SZW in 2014 voor de vierde maal bij het verwerken van de aanvragen van de incidenteel aanvullende uitkering (IAU) en de meerjarige aanvullende uitkering (MAU) op het inkomensdeel van de WWB.

Gemeenten krijgen van het rijk jaarlijks een budget om de WWB-uitkeringen mee te betalen. De hoogte van het budget wordt met behulp van een verdeelmodel op basis van objectieve en/of historische criteria bepaald. Als de rijksbijdrage niet voldoende is om de totale uitkeringslasten te dekken, of als er in de toekomst tekorten worden voorzien, kunnen gemeenten een aanvullende uitkering aanvragen.

De incidentele uitkering (IAU) is bedoeld voor incidentele tekorten van meer dan tien procent. Regioplan ondersteunde het ministerie bij de beoordeling van beleid, uitvoering en sturing in het tekortjaar 2013. De meerjarige uitkering heeft betrekking op tekorten die worden voorzien voor de periode 2015-2016. Gemeenten dienen in een verbeterplan aan te geven op welke manier ze het tekort in deze periode zoveel mogelijk beperken. In het kader van de MAU leverde Regioplan een bijdrage aan de beoordeling van de verbeterplannen.

Dit project heeft niet geresulteerd in een openbare publicatie.

Regioplan heeft een half jaar beleidsondersteuning geboden in de gemeente Utrecht op het terrein van werk en inkomen. De ondersteuning bestond onder andere uit een bijdrage aan de uitvoeringsnota participatie en inkomen ‘Werken aan werk, samen aan de slag’ en in het bijzonder op het thema ‘werk moet lonen’.

Onderzoek van de Inspectie SZW naar de dienstverlening van UWV en gemeenten aan oudere (45+) bijstandsgerechtigden en WW-ers. Drie onderzoekers van Regioplan hebben de Inspectie SZW geholpen bij de opzet uit uitvoering van dit onderzoek. Zij hebben bijgedragen aan de literatuurstudie, interviews met oudere werklozen en professionals, de analyse en de rapportages (nota’s van bevindingen en rapportage).
Het rapport over WW-ers kunt u hier vinden en het rapport over WWB-ers hier.

Het kabinet streeft ernaar de arbeidsparticipatie te verhogen, ook onder werkzoekenden met een arbeidsbeperking. De Inspectie SZW onderzocht hoe medewerkers van UWV en gemeenten hen begeleiden naar werk.
Vanuit Regioplan zijn de onderzoekers Inge van der Welle en Maikel Groenewoud bij de Inspectie gedetacheerd om bij de uitvoering van dit onderzoek te ondersteunen. Zij ontwikkelden meetinstrumenten, voerden de dataverzameling uit, analyseerden de verzamelde data. Ook hebben zij bijgedragen aan de rapportage, welke u hier kunt vinden.

Regioplan ondersteunde het ministerie van SZW in 2013 voor de derde maal bij het verwerken van de aanvragen van de incidenteel aanvullende uitkering (IAU) en de meerjarige aanvullende uitkering (MAU) op het inkomensdeel van de WWB.

Gemeenten krijgen van het rijk jaarlijks een budget om de WWB-uitkeringen mee te betalen. De hoogte van het budget wordt met behulp van een verdeelmodel op basis van objectieve en/of historische criteria bepaald. Als de rijksbijdrage niet voldoende is om de totale uitkeringslasten te dekken, of als er in de toekomst tekorten worden voorzien, kunnen gemeenten een aanvullende uitkering aanvragen.

De incidentele uitkering (IAU) is bedoeld voor incidentele tekorten van meer dan tien procent. Regioplan ondersteunde het ministerie bij de beoordeling van beleid, uitvoering en sturing in het tekortjaar 2012. De meerjarige uitkering heeft betrekking op tekorten die worden voorzien voor de periode 2013-2015. Gemeenten dienen in een verbeterplan aan te geven op welke manier ze het tekort in deze periode zoveel mogelijk beperken. In het kader van de MAU leverde Regioplan een bijdrage aan de beoordeling van de verbeterplannen.

Dit project heeft niet geresulteerd in een openbare publicatie.

Regioplan heeft in samenwerking met Gilde Re-integratie een screeningsinstrument voor de WWB/Participatiewet ontwikkeld. Dit instrument heet Metas© en is tot stand gekomen met medewerking van Divosa en vier sociale diensten (Amsterdam, Eindhoven, Schiedam en ISD Noord-Oost).


Metas© is een digitale vragenlijst die wordt ingevuld door mensen die een WWB-uitkering aanvragen. Het instrument screent hun arbeidsmarktzelfredzaamheid door zeven gedragsdimensies en aanvullende informatie in kaart te brengen. Hiermee wordt snel duidelijk of iemand op eigen kracht aan het werk kan komen of hier eventueel ondersteuning bij nodig heeft. Bij de ontwikkeling van Metas© heeft Regioplan samengewerkt met L&D-support. Dit bedrijf heeft een diagnose-instrument ontwikkeld, de ABC-Meting, waarmee belastbaarheid, talenten en competenties op basis van gedrag en voorkeuren van in dit geval een WWB-cliënt worden vastgesteld. We zijn in het ontwikkeltraject van Metas© nagegaan in hoeverre dit instrument en de ABC-Meting complementair zijn aan elkaar. De uitkomsten van de instrumenten blijken goed op elkaar aan te sluiten. WWB-aanvragers die in Metas© goed uit de bus komen, blijken in de ABC-meting het meest in balans te zijn.



Voor meer informatie over Metas© verwijzen we naar de werkwijzer ‘Screenen arbeidsmarktgedrag’ die Divosa heeft uitgebracht over het instrument (www.divosa.nl) en naar de website van Metas© (www.metas-scan.nl).