De begrippen misbruik en oneigenlijk gebruik worden vaak in een adem genoemd. Opvallend is dat in de afgelopen jaren aspecten van misbruik wel, maar vormen van oneigenlijk gebruik niet veel aandacht hebben genoten. Oneigenlijk gebruik betreft handelingen die, hoewel niet strijdig met de letter van de wet, ingaan tegen de geest van de wet. Regioplan heeft onderzoek gedaan naar de verschijningsvormen van dit oneigenlijk gebruik.

Met de invoering van de WWB hebben gemeenten meer beleidsvrijheid verkregen. Zo ook bij het terugvorderen van teveel of ten onrechte ontvangen uitkeringsgelden door cliënten. In opdracht van de gemeente Utrecht heeft Regioplan een kosten-baten analyse uitgevoerd van verschillende varianten van terugvorderingsprocedures bij de Sociale Dienst.

Voor het Ministerie van SZW heeft Regioplan destijds het Kostenmodel Abw 2002 ontwikkeld. Gemeenten konden deze webbased applicatie gebruiken om tot integrale kostprijzen te komen voor Abw-producten. Ook is het model te gebruiken om de totale uitvoeringskosten van de Abw-uitvoering inzichtelijk te maken en om de budgettaire gevolgen van de eigen en landelijke beleidswijzigingen door te rekenen. Het Rijk kon het model gebruiken om op landsniveau de effecten van beleidswijzigingen op uitvoeringskosten te schatten. Bij invoering van de WWB in 2004 is het model omgezet naar een model specifiek voor gemeenten. Om het gebruik te bevorderen, is er ook een MS EXCEL versie ontwikkeld.

Met het instrument Activering en Controle (A&C) proberen uitvoeringsinstellingen (uvi’s) de uitstroom van WW-ers uit de werkloosheid te bevorderen. Er geldt een min of meer vaste systematiek met een intake en maandelijkse vervolggesprekken. Ernst & Young Consulting heeft in 1998 de uitvoering van A&C door de uvi’s in kaart gebracht. Regioplan heeft in 1998/1999 de effecten gemeten in termen van verkorting van de uitkeringsduur. Daarvoor is in twee GAK-districten gedurende vijf maanden een, voor Nederland vrij uniek, experiment opgezet, waarin enkele honderden werklozen betrokken zijn.

In verschillende Nederlandse gemeenten zijn projecten opgezet om de integratie van werkloze Antilliaanse en Arubaanse jongeren in de Nederlandse samenleving te bevorderen, in het bijzonder door een verbeterde aansluiting van de jongeren op het reguliere arbeidsmarkt- en scholingsinstrumentarium. De experimenten worden gedurende de gehele looptijd (1994-2001) gevolgd.

Met ingang van 1 januari 2004 wordt de Wet werk en bijstand (WWB) van kracht, de opvolger van de Algemene bijstandswet (Abw) en de Wet inschakeling werkzoekenden (WIW). Vanaf dat moment moeten gemeenten het met deze nieuwe WWB aan het werk. Om de overgangsperikelen tot een minimum te beperken heeft het WWB implementatie steunpunt (WIS) van het Ministerie van SZW een aantal handreikingen laten maken. Regioplan heeft, samen met consultants van Cap Gemini Ernst & Young, de handreiking gemaakt die betrekking heeft op het ‘inkomendeel’ van de WWB. De handreiking is bedoeld voor gemeenten en bevat een gedegen en praktisch overzicht van de inhoudelijke veranderingen die voortvloeien uit de WWB. Ook wordt uitgebreid aandacht besteed aan opties voor invulling van de beleidsruimte die de WWB aan gemeenten biedt.

Het vergroten van arbeidsdeelname en het tegengaan van werkloosheid en uitkeringsafhankelijkheid behoort tot de beleidsvoornemens van de RWI. De wens tot bevordering van doeltreffendheid en doelmatigheid van re-integratie-inspanningen ligt in het verlengde daarvan. Voor personen die in de afgelopen periode herhaaldelijk werkloos zijn geworden, kan met reden worden getwijfeld aan de doeltreffendheid en doelmatigheid van de eventueel ingezette re-integratiemiddelen. Onbekend is echter hoe deze groep is samengesteld, welke oorzaken leiden tot hun herhaalde werkloosheid en welke relatie er bestaat met eventuele re-integratiepogingen. Om in deze informatie te voorzien, heeft de Raad voor Werk en Inkomen (RWI) het onderhavige onderzoek laten uitvoeren.

Vanaf het begin van de jaren ’90 is een grote stroom onderzoeken uitgevoerd naar de uitvoering van de bijstandswet door sociale diensten. Veelal werden in deze onderzoeken gebreken in de uitvoering geconstateerd. Niet eerder is onderzocht wat maakt dat sommige sociale diensten beter functioneren dan andere. In een verkennend onderzoek is nagegaan welke factoren voor dit verschil bepalend zijn. Daarbij wordt gelet op aspecten van bedrijfsvoering, maar ook naar de rol die de bestuurlijke inbedding van sociale diensten binnen gemeenten speelt.

In opdracht van het SBO verrichtte Regioplan een kwalitatief onderzoek bij acht schoolbesturen in het primair onderwijs, die samen ruim 400 ID’ers in dienst hebben. De belangrijkste vraag was in hoeverre ID’ers (voorheen ‘Melkertbaners’) bijdragen aan een goed werk- en leerklimaat. Ook is onderzocht welke oplossingen scholen en gemeenten vinden om ze te behouden. Leerkrachten en directeuren blijken bijzonder positief te zijn over het werk van de ID’ers. Doordat zij in de klas ondersteunend werk doen en bijvoorbeeld conciërgetaken verrichten, komen leerkrachten en schoolleiders veel beter aan hun eigenlijke taken toe. ‘Ze zijn onmisbaar, ik zie het somber in als ze er niet meer zijn. Ik denk dat de werkdruk een stuk hoger wordt en het zal heel veel stress geven binnen de school’, zei een ondervraagde tijdens het onderzoek.

Sinds de invoering van de wet Structuur Uitvoeringsorganisatie Werk en Inkomen (SUWI) begin 2002, hebben gemeenten een nadrukkelijke taak in het reïntegreren van bijstandsgerechtigden, Anw’ers en niet-uitkeringssgerechtigden. Ook WAO’ers komen inmiddels in het vizier van gemeenten. Gemeenten werken daarbij vaak samen als opdrachtgever voor reïntegratietrajecten. In dit onderzoek zijn kansrijke reïntegratietrajecten voor (Abw-, ANW- en eventueel WAO-)uitkeringsgerechtigden in de gemeente Zaandstad geïdentificeerd.