Met de invoering van de nieuwe Bijstandswet in 1996 hebben gemeenten een grotere verantwoordelijkheid gekregen in het houden van toezicht op de uitvoering van de bijstand door sociale diensten. Door Regioplan is onderzocht op wat voor een manier gemeenten invulling geven aan wat wordt genoemd het ‘eerstelijnstoezicht’.

De bitumineuze- en kunststof dakbedekkingsbranche (platte daken) heeft zich bij het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid gemeld voor het afsluiten van een arboconvenant. Bij de start van het convenant in 2001 is een nulmeting uitgevoerd om te bepalen wat de stand van zaken was ten aanzien van verschillende arbeidsrisico’s in de branche. Niet alleen het vallen van hoogte, maar ook een te grote belasting door bijvoorbeeld zwaar tillen en langdurige blootstelling aan zon zijn risico’s bij het werken op het dak Het convenant had een looptijd van vier jaar. Na afloop van het convenant heeft Regioplan een eindmeting uitgevoerd waarbij niet alleen is gekeken naar de resultaten, maar ook naar het verloop van het convenant.

Met de nota Arboconvenanten nieuwe stijl: beleidsstrategie voor de komende vier jaar (1999-2002) heeft het kabinet een extra impuls gegeven aan het arbo- en verzuimbeleid op brancheniveau. Het streven is om met het afsluiten van convenanten de blootstelling van werknemers aan een aantal arbeidsrisico?s verminderen. De thuiszorg heeft als eerste branche een arboconvenant ondertekend, het Convenant Arbeidsomstandigheden in de Thuiszorg (CAT). Regioplan Beleidsonderzoek heeft de eindevaluatie van dit convenant uitgevoerd. Hierbij is aandacht besteed aan de vraag of de doelstellingen zijn gehaald, in welke mate de voorgenomen maatregelen daadwerkelijk zijn geïmplementeerd en of er good practices zijn te benoemen. Ook is er in de evaluatie aandacht besteed aan de kosten en baten van het convenant en de vraag of er aandacht is besteed aan de borging van de genomen maatregelen.

De gemeenten Leeuwarden, Apeldoorn en Tilburg (LAT) hebben sinds 2001 geëxperimenteerd met een nieuwe manier van uitvoering van de Algemene bijstandswet. De experimenten hebben tot doel om bijstandsfraude te voorkomen of eerder te signaleren. Met zowel preventieve als repressieve middelen is geprobeerd om cliënten ertoe te bewegen wet- en regelgeving spontaan na te leven. Regioplan voerde de evaluatie van deze experimenten uit. We hebben gemeten dat zowel uitvoerders als klanten tevreden zijn over de inspanningen die de gemeenten geleverd hebben. Bovendien levert de gewijzigde controlesystematiek effectiviteitswinst op omdat rechtmatigheidsonderzoeken niet meer periodiek plaatsvinden, maar naar aanleiding van een fraudesignaal of een risicoprofiel. Klanten zijn mede hierdoor meer bereid om de regels na te leven. De evaluatie volgde te kort op de experimenten om te meten of deze bereidheid zich ook omzet in daadwerkelijk gedrag. De gemeenten bedden de experimenten nu in in hun reguliere bedrijfsvoering en sporen andere gemeenten aan om ook met dergelijke maatregelen aan de slag te gaan.

In 1996 is de Algemene Weduwen- en Wezenwet (AWW) vervangen door de Algemene nabestaandenwet (Anw). In deze wet gelden nieuwe criteria om in aanmerking te komen voor een nabestaandenuitkering. Bovendien is de Anw een inkomensafhankelijke voorziening geworden. Regioplan evalueerde de Anw met speciale aandacht voor de financiële effecten van de Anw voor nabestaanden, de totstandkoming en uitvoering van de wet en ingediende klachten.

Recente wijzigingen in de debiteurenparagraaf van de Algemene bijstandswet geven de gemeenten nieuwe mogelijkheden om schulden van bijstandscliënten aan de Sociale Dienst niet meer in te vorderen. Aan de Tweede Kamer is de toezegging gedaan om regelmatig over de effecten hiervan te rapporteren. Er bestond echter nog geen goedlopende registratie van deze afgeboekte schulden. Tussen 1998 en 2001 heeft Regioplan een tijdelijke oplossing voor deze informatievoorziening verzorgd.

In opdracht van het Ministerie van SZW is, in samenwerking met de Universiteit Twente (prof. R. van der Veen), voor vier wetten nagegaan welke rol de zogenaamde tussenorganisaties spelen bij het al dan niet realiseren van de doelstellingen van de wetgever.

In het kader van het activerende beleid dat minister Melkert uit het eerste kabinet Kok had ingezet, dienden via de zogenaamde Melkert 2 regeling zo’n 20.000 banen te worden gecreëerd (Experimenten Activering van Uitkeringsgelden (EAU)). Deze regeling is overgegaan in de Wet Inschakeling Werkzoekenden. Regioplan rondde in het voorjaar van 1999 de evaluatie van de Melkert 2 regeling af. Daarin is onder meer opgenomen een beschrijving van de projecten, een toetsing van de resultaten en een beoordeling van succes- en faalfactoren. De samenvatting van het rapport ‘nieuwe bruggen naar werk’ is ook los verschenen.

Minder zichtbaar dan in de grote steden hebben ook de kleinere gemeenten te kampen met inwoners in een (dreigende) achterstandspositie. De Limburgse gemeente Echt onderkende dit en vroeg Regioplan een beleidsplan sociale activering op te stellen. We voerden zowel een doelgroeps- als een aanbodsanalyse uit. Opmerkelijk is dat een deel van de problematiek in Echt verband houdt met de maatschappelijke ontwikkeling in het buitengebied. Door de grotere afstanden, de lagere bevolkingsdichtheid en de druk om budgetten efficiënt in te zetten, verschraalt het aanbod van voorzieningen in het landelijk gebied.

De plannen van het Kabinet Balkenende 2 om de fiscale facilitering van VUT- en prepensioen­regelingen te beëindigen zullen niet leiden tot de beoogde verhoogde arbeidsparticipatie van ouderen. Niets doen is minstens zo effectief en voorkomt veel sociale onrust. Dit blijkt uit onderzoek van Regioplan Beleidsonderzoek.