21 maart: Internationale Dag Tegen Racisme en Discriminatie

Inclusief onderzoek: de stem van de respondent centraal stellen

Ervaringen uit de praktijk
Bij onderzoeken naar sociale vraagstukken staan vaak de ervaringen, belevingen, behoeftes en wensen van mensen centraal. Maar hoe kunnen de stem, het perspectief, en het belang van de te onderzoeken doelgroep het beste in de schijnwerpers worden gezet?

In het kader van de Internationale Dag tegen Racisme en Discriminatie bundelen we een selectie van inzichten uit onze ervaringen uit de praktijk over het goed en volwaardig vertegenwoordigen van doelgroepen in onderzoek. We besteden bijzonder aandacht aan doelgroepen die moeilijk te bereiken zijn en meer gemarginaliseerde groepen, wiens stem ook minder vaak wordt gehoord in de maatschappij en in onderzoek.

1 – Werk met ervaringsdeskundigen bij het opzetten en uitvoeren van onderzoek, en het analyseren van de bevindingen

Ervaringsdeskundigen hebben vanuit hun persoonlijke kennis van de doelgroep goed zicht op ervaringen die regelmatig onderbelicht blijven. Dit is van bijzonder belang voor onderzoek naar ondervertegenwoordigde groepen, wiens leefwereld niet altijd goed aansluit bij dat van de onderzoekers of van beleidsmakers. Inzet van ervaringsdeskundigheid kan helpen om die brug te slaan tussen de verschillende leefwerelden.

Bij samenwerking met ervaringsdeskundigen is het belangrijk om ze in het onderzoek te betrekken op gelijke voet met de overige onderzoekers. Ervaringsdeskundigen kunnen zelf als onderzoekers worden betrokken: ze kunnen topic- en vragenlijsten co-creëren, of gesprekken in het kader van het onderzoek uitvoeren, maar ze kunnen ook een meer adviserend rol nemen, bijvoorbeeld door feedback op een onderzoeksplan aan te leveren, of de bevindingen van een onderzoek kritisch tegen het licht te houden. De manier waarop een ervaringsdeskundige wordt ingezet kan variëren afhankelijk van het thema en de opzet, maar het bieden van een passende vergoeding die de (mate van) inzet weerspiegelt is een belangrijk element.

In ons onderzoek maken we steeds vaker gebruik van ervaringsdeskundigen als adviseurs, en als co-creators van het onderzoek. Zo betrekken we voor ons Nationaal Onderzoek naar Moslimdiscriminatie een klankbordgroep van ervaringsdeskundigen die meedenken bij het opzetten en uitvoeren van onderzoek. Ook voor ons onderzoek naar het perspectief van inburgeraars op de wet inburgering in Nederland, in samenwerking met OpenEmbassy, leunen we op het advies en de kritische reflectie van een expertpool van huidige en voormalige inburgeraars om de opzet van het onderzoek goed aan te laten sluiten bij de ervaringen van inburgeraars. Een derde voorbeeld is het onderzoek naar de arbeidsmarktparticipatie van Oekraïense vluchtelingen, waarin we het perspectief van deze groep op verschillende manieren betrekken. Zo waren zij onderdeel van het onderzoeksteam (voor het voeren van interviews en het duiden van de resultaten) en betrokken bij de slotconferentie waar de resultaten werden gepubliceerd.

2 – Let op taalgebruik bij zowel het werven van respondenten, als het uitvoeren van interviews

Taalgebruik is een belangrijk aspect van onderzoek. Een onderzoeker moet zorgen dat een vraag helder en begrijpelijk is. Hiervoor is niet alleen nodig dat onderzoekers toegankelijke taal gebruiken, en vakjargon vermijden, maar het is ook nodig om taal te gebruiken die zoveel mogelijk bij de leefwereld van de respondenten aansluit. Een onderzoeker kan bijvoorbeeld aandacht besteden aan de wijze waarop een respondent over bepaalde onderwerpen spreekt. Welke woorden gebruiken ze om naar hun ervaringen met discriminatie te verwijzen? Hoe refereren ze naar een beperking waarmee ze leven? Hoe noemen ze overheidsbeleid die betrekking op hun leven heeft? Vragen zoals ‘Wat waren voor jou barrières?’ zijn vaak lastig te beantwoorden omdat de vraag erg specifiek is; stel juist open vragen zoals ‘Hoe ging het met …? Of ‘Wat ging er moeilijk met …?’ en stel vervolgvragen.

3 – Verlaag de drempel tot meedoen in het onderzoek

Wil je daadwerkelijk inclusief onderzoek doen? Dan moet je deelname in het onderzoek zo toegankelijk mogelijk maken. Hierbij is het zeker belangrijk om toegankelijke taal te gebruiken om over het onderzoek te communiceren, zoals hierboven vermeld. Zorg verder voor een goede introductie van het onderzoek: het doel van het onderzoek moet duidelijk zijn, en het kan nuttig zijn om informatie over het onderzoek te delen via een bron die betrouwbaar is voor de doelgroepen. Hierbij kan het raadzaam zijn om voor de werving van respondenten samen te werken met ngo’s die actief bezig zijn met de doelgroepen, of sleutelpersonen in gemeenschappen (maar ook ervaringsdeskundigen, zoals hierboven genoemd).

Daarnaast is het ook belangrijk om het zo makkelijk mogelijk te maken voor de beoogde deelnemers om ook daadwerkelijk mee te doen. Bied deelnemers bijvoorbeeld zoveel mogelijk verschillende opties voor de vorm van een gesprek – bellen kan bijvoorbeeld helpen om mensen mee te laten doen die het druk hebben, of die een video- of face- to-face gesprek te belastend vinden. Bied een vergoeding wanneer je veel tijd en inzet van mensen vergt, en denk ook goed na over de vorm van de vergoeding. Waar voor de ene kan een digitale waardebon een interessante optie zijn, kan dat voor de ander juist een extra drempel vormen om de bon digitaal te gebruiken. Kijk ook naar welke mogelijkheden er zijn om naar een respondent toe te gaan of buiten de werktijden van een respondent met hen in gesprek te gaan (natuurlijk is hierbij ook belangrijk om rekening te houden met de eigen werktijden en werk-privé grenzen). Schakel een (gebaren)tolk in als de communicatie moeizaam gaat in een taal waarmee de respondent niet heel goed bekend is.

Onze onderzoeken

Regioplan doet regelmatig onderzoek waarin we een brug willen slaan tussen de ervaringen van verschillende doelgroepen, waaronder van mensen in gemarginaliseerde posities, en de wereld van het beleid. Zie onze website voor voorbeelden van onze projecten.

In de afgelopen jaren heeft Regioplan meerdere onderzoeken uitgevoerd met oog op inclusie van de doelgroep. Zoals de Eindevaluatie Landelijke Vreemdelingenvoorzieningen, Informatieoverdracht COA naar asielzoekers, Evaluatie ontwikkeling Familiecontact, onderzoek naar de groep inburgeraars onder de Wi2007, onderzoek naar intersectionele obstakels voor mensen met een beperking, onderzoek naar de arbeidsmarktintegratie van mensen uit Oekraïne, onderzoek naar het perspectief van inburgeraars op de Wet inburgering, en het nationaal onderzoek naar moslimdiscriminatie in Nederland.